آسیب نخاعی

قطع نخاع عبارتی است که معمولا برای توصیف آسیب های نخاع بکاربرده میشود. این آسیب ها در اثر حوادثی مانند تصادف وسایل نقلیه، سقوط از ارتفاع، حوادث ورزشی، حوادث حین کار، آسیب های ناشی از اصابت گلوله و دیگر علل بوجود میایند. در این مقاله منظور از قطع نخاع هر گونه آسیب وارد شده به نخاع است که موجب اختلال در کارآیی آن میشود.

قطع نخاع عبارتی است که معمولا برای توصیف آسیب های نخاع بکاربرده میشود. این آسیب ها در اثر حوادثی مانند تصادف وسایل نقلیه، سقوط از ارتفاع، حوادث ورزشی، حوادث حین کار، آسیب های ناشی از اصابت گلوله و دیگر علل بوجود میایند. در این مقاله منظور از قطع نخاع هر گونه آسیب وارد شده به نخاع است که موجب اختلال در کارآیی آن میشود.

قطع نخاع معمولا بدنبال شکستگی یا دررفتگی ستون مهره در کمر یا گردن ایجاد میشود. بدنبال شکستگی یا دررفتگی در مهره ها، فشار شدیدی به نخاعی که در درون مهره قرار دارد وارد شده و این فشار و ضربه میتواند موجب پارگی، له شدگی، فشردگی، کشیدگی یا خونریزی نخاع شده و بدنبال آن اندام ها فلج میشوند. اغلب این بیماران افراد جوان و سالمی هستند که بدنبال سانحه به ناگهان فلج میشوند و این امر فشارهای روحی فراوانی را به آنها وارد میکند.

شدت علائم آسیب بسته به شدت آسیب نخاع متفاوت است. ممکن است نخاع بطور کامل قطع شده و یا امکان دارد آسیب وارد نسبی باشد. علائم بر حسب اینکه قطع نخاع در کدام قسمت ایجاد شده باشد متفاوت است.

هرچه محل آسیب نخاع بالاتر باشد قسمت های بیشتری از اندام ها دچار فلج میشوند  

قطع نخاع گردنی

در قطع نخاع گردن مشکلات بیمار در اندام فوقانی، تنه و اندام تحتانی وجود دارد، ممکن است یکطرفه بوده و یا در هر دو طرف بدن ایجاد شود. مهمترین علائم قطع نخاع گردنی عبارتند از:

اختلال تنفس به علت فلج عضلات تنفس میتواند به مرگ فوری بیمار منجر شود

• اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
• کاهش یا عدم حس لمس در پوست
• کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات
• درد اندام
• مشکلاتی در فشار خون، تعریق و کنترل درجه حرارت بدن

قطع نخاع در ناحیه سینه

در این موارد علائم فقط در اندام تحتانی وجود دارند و کارکرد دست ها سالم باقی میماند. مهمترین علائم قطع نخاع سینه ای عبارتند از

• اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
• کاهش یا عدم حس لمس در پوست
• کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات
• درد اندام
• مشکلاتی در فشار خون، تعریق و کنترل درجه حرارت بدن

قطع نخاع کمر

نخاع از مغز شروع شده و تا اولین مهره کمری پایین میاید. از اولین مهره کمر به پایین دیگر نخاعی در ستون مهره وجود ندارد ولی اعصابی که از نخاع خارج میشوند همچنان از ستون مهره پایین آمده و تا ساکروم میروند و در این مسیر بتدریج از بین مهره ها خارج شده و به اندام میروند. پس آسیب به ستون مهره کمری در واقع موجب آسیب به رشته های عصبی میشود که از نخاع خارج شده اند. در این آسیب ها اندام های فوقانی سالم باق میمانند. مهمترین علائم آسیب عبارتند از

• اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
• کاهش یا عدم حس لمس در پوست
• کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات
• درد اندام

فلج کامل

در این موارد بیمار بلافاصله بعد از ضربه دچار فلج کامل در اندام ها میشود. اگر قطع نخاع در بالای مهره پنجم گردن ایجاد شده باشد هم اندام های فوقانی و ه تحتانی فلج میشوند. به این وضعیت کوادری پلژی quadriplegia میگویند. اگر قطع نخاع در زیر مهره اول کمری ایجاد شود فقط اندام های تحتانی فلج میشوند. به این فلجی پاراپلژی paraplegia میگویند.

در قطع نخاع کامل فلج در ابتدا شل است یعنی اندام بیمار کاملا شل و بدون حرکت است ولی بعد از چند هفته تا چند ماه فلج بصورت سفت و اسپاستیک در میاید یعنی عضلات اندام فلج شده سفت و منقبض میشوند و گرچه بیمار نمیتواند آنها را حرکت دهد دیگران هم نمیتوانند مفاصل اندام فلج را براحتی باز و بسته کنند.

فلج ناکامل

در این نوع از آسیب نخاع، فلج بیمار بعد از حدود یک هفته کمتر میشود. در این بیماران معمولا روند بهبود ممکن است تا شش ماه هم طول بکشد ولی بعد از شش ماه بهبودی قابل توجهی ایجاد نخواهد شد

گاهی اوقات بدنبال ضربات شدید به نخاع وضعیتی به نان شوک نخاعی spinal shock ایجاد میشود. در این وضعیت نخاع قطع نشده ولی موقت کارکرد خود را از دست داده و بیمار دچار فلج اندام ها میشود. این وضعیت موقت بوده و بعد از 24 ساعت خودبخود خوب شده و فلجی بیمار بهبود میابد. در 24 ساعت اول حادثه با معاینه رفلکس های عصبی که در سیستم دفع (ادرار و مدفوع) وجود دارد میتواند فهمید که آیا فلج واقعی است یا شوک نخاعی وجود دارد.

بیمار قطع نخاعی نیاز به مراقبت های خاصی دارد. این مراقبت ها از طریق فیزیوتراپ و کاردرمانگر به وی داده شده و به همراهان وی آموزش داده میشود. مهمترین این مراقبت ها عبارتند از :

• مراقبت از پوست:  یکی از مهمترین مشکلاتی که ممکن است برای یک بیمار قطع نخاعی ایجاد شود زخم بستر است. علت بروز زخم بستر در این بیماران عدم توانایی در حرکت دادن لگن و اندام تحتانی است. این بیماران به علت فلج شدن هر دو اندام تحتانی نمیتوانند خودر ا در بستر جابجا کرده و مدت های زیادی به پشت میخوابند. فشار ممتد بستر به پشت لگن این بیماران میتواند موجب زخم بستر شود. این زخم ها میتوانند در پشت پاشنه پا هم بوجود آیند. پیشگیری از این زخم ها با جابجا کردن مکرر بیمار در بستر و یا استفاده از تشک های مخصوص طبی به نام تشک مواج است

• مراقبت از دستگاه ادراری : بیماران قطع نخاعی کنترل ادرار ندارند. در ابتدا برای این بیماران سوند ادراری زده میشود. بیمار باید یاد بگیرد چگونه از سوند استفاده کند و یا بدون آن تا حدودی کنترل ادرار کردن را بدست بگیرد

• مراقبت های دفعی : بیماران قطع نخاعی کنترل دفع مدفوع ندارند. این بیماران با آموزش های خاص یاد میگیرند که چگونه تا حدودی بر روی دفع خود کنترل داشته باشند

• مراقبت از مفاصل : یکی از خطراتی که بیمار قطع نخاعی را تهدید میکند خشک شدن مفاصل است. مفاصل اندان فلج شده بطور ارادی حرکت نمیکند پس اگز مدتی بیحرکت بماند دچار خشکی و سفتی میشود. این خشکی بعد از مدتی غیر قابل برگشت شده و در مراقبت بیمار مشکلات جدی ایجاد خواهد کرد.در این بیماران باید بطور روزانه و هر روز چند بار تمام مفاصل اندام فلج شده به توسط همراه بیمار حرکت داده شود تا از خشک شدن آنها جلوگیری شود. این حرکات به توسط فیزیوتراپ به همراه بیمار آموزش داده میشود

• مراقبت های حرکت کردن: برحسب اینکه عضلات لگن بیمار فلج شده یا نه بیمار میتواند برای حرکت کردن از صندلی چرخدار و یا بریس استفاده کند. آموزش استفاده از این وسایل به توسط فیزیوتراپ به بیمار داده میشود