فوبیا

دکتر اسبقی

روانشناس بالینی

02122795703

همه از برخی اشیاء،موقعیتها،یا جانوران می ترسند.شاید شما با دیدن عنکبوت،حیوان جونده،یا مار خود را عقب بکشید.یا شاید نگاه کردن از یک محل مرتفع باعث شود بلرزید یا دچار حالت تهوع شوید.امکان دارد ایستادن در راهرویی شلوغ باعث شود احساس ناراحتی یا حتی عصبانیت کنید وبه دنبال فضایی باز بگردید.این گونه پاسخها یا ناراحتی که بیزاری نامیده میشوند، شایع هستند، وچندان مایه نگرانی نیستند.با این حال اگر پاسخ فرد به یکی از این تجربیات ،با خطر یا تهدیدی که محرک ایجاد کرده است بی تناسب باشد،این فرد مبتلا به فوبی محسوب میشود.فوبی خاص ،ترس غیر منطقی وکاهش ناپذیر ازشیء، فعالیت، یا موقعیت خاصی است که پاسخ اضطرابی فوری ایجاد میکند،اختلال زیادی در عملکرد به وجود می آورد،وبه رفتار اجتنابی منجر میشود.فوبیهای خاص نسبتا شایع هستند،به طوری که میزان شیوع آنها در نمونه های جامعه بین 4تا8/8 درصد است.(انجمن روانپزشکی امریکا)
احتمالا واژه فوبی را بارها شنیده اید.شاید کسی در قالب شوخی در مورد واکنش فوبیک به کامپیوترها مزاح کرده باشد. اما وضعیت افراد مبتلا به فوبی واقعی شوخی بردار نیست.بلکه انها از این که با موضوعی مواجه شوند که ازآن وحشت دارند،در حالتی از اضطراب شدید به سر می برند واغلب برای اجتناب از تماس با آن،از هیچ کوششی فروگذار نمی کنند.
فوبی ها درچند طبقه قرار میگیرند،به طوری که شایع ترین آنها به حیوانات، محیط طبیعی .خون یا جراحت مربوط میشوند.
خانواده ها برای درمان کمک کنند!
خانم جوانی که از رفتن به فروشگاه های بزرگ دچار فوبی بود وپس از چهار جلسه آرام سازی ودرمان های مقدماتی تا حدودی حالش رو به بهبودی نهاده بود،روزی ناگهان شوهرش به درمانگر او تلفن می زند وموکدا درخواست میکند که این نکات را در مورد همسرش در نظر بگیرد.او با لحنی آمرانه به دکتر گوشزد می کرد (ببینید آقای دکتر،من دوست ندارم زنم به تنهایی به فروشگاه ها برود وپول هایم را بیهوده خرج کند،علاوه بر آن از این طرز درمان شما وهمچنین رفتار او راضی نیستم.) خانم این مرد چند روز بعد تلفن زد واز صحبت های شوهرش عذر خواهی کرد ولی دیگر حاضر به ادامه درمان نشد.
در اینجا در می یابیم که همکاری خانواده برای به دست آوردن نتیجه مثبت تا چه اندازه واجد اهمیت است.
درمان
در اینجا درمان رفتاری بسیار مؤثر است.زیرا مشخص کردن نشانه ها نسبتا آسان است ومحرکها به موقعیت ها یا موضوعات خاصی محدود میشوند. حساسیت زدایی منظم بر این فرض قرار دارد که فرد میتواند در حالی که آرمیده است،از طریق نزدیک شدن تدریجی به محرک های ترسناک،بر اضطراب ناسازگارانه کاملا چیره شود. از آن جایی که حساسیت زدایی کمی وقت گیر است، درمانگر میتواند از فن رفتاری به نام غرقه سازی استفاده کند که طی آن، به جای اینکه درمانجو تدریجا با محرک ترسناک خو بگیرد،کاملا در موقعیت اضطراب غرق میشود. در فن دیگری به نام توقف فکر ، فرد یاد میگیرد افکار اضطراب آور را متوقف کند.در جریان درمان از درمانجو خواسته میشود هر وقت فکر اضطراب اوری به فکرش رسید ،درمانگر را با خبر کند ،در این رابطه،درمانگر فریاد میزند(( بس کن!)) درمانجو خارج از جلسه درمان هر بار که فکر اضطراب اوری به ذهنش وارد شد فریاد مشابهی را در ذهن خود بر زبان اورد.
نمونه ای از درمان: رفتاردرمانی در مورد فردی که فوبی عنکبوت دارد به این گونه صورت میگیرد:بیماری که به عنوان مثال دچار فوبیای عنکبوت است، اورا تنها در اطاق با عامل هراس وی فرار داده میشود.به این ترتیب که حشره درون شیشه ای قرار میگیرد وبیمار روی تختی که به دستگاه کاردیگرافی واعصاب مغزی متصل است میخوابد،به طوری که قادر به دیدن شیشه ومحتوای آن در چندمتری اش باشد،او در آن صورت ناچار است با عامل هراس خود رودر رو شود ونوسان پیدا میکند،ولی پس از خوپذیری وعادت به محیط نه تنها از شدت ضربان قلبش کاسته میشود بلکه حالت ورفتار طبیعی خود را نیز به دست می آورد،و جالب آنکه در جلسات بعد نه تنها دچار هراس وعوارض ناشی از آن نمیشود بلکه میتواند از جایش بلند شود واز نزدیک به کنار شیشه ای که حشره درون آن قرار دارد برود ودر بطری را باز کند وغول وحشتناک را بیرون بیاورد ویا حتی با آن بازی کند.در واقع این بیمار فقط در دو جلسه درمان پیدا میکند.

آگورافوبیا وفوبی اجتماعی را تشخیص دهیم:

افراد مبتلا به آگورافوبیااز موقعیت هایی نظیر تنها بودن در خانه یا بیرون از خانه،بودن در جمعیت،روی پل یا در اتومبیل متحرک میترسند.خیلی از این افراد میگویند اولین حمله وحشتزدگی خود را در وسایط نقلیه عمومی داشته اند. اختلال مربوطه به نام آگورافوبیا عبارت است از اضطراب شدید در مورد گیر افتادن،درمانده شدن،یا شرمنده شدن در یک موقعیت بدون کمک در صورت وقوع حمله وحشتزدگی.
در درمان متخصصان توصیه میکنند هنگام تجویز دارو ،مداخله روان درمانی هم باید گنجانده شود.

آموزش چند فن پرکاربرد:

1. آموزش آرمیدگی: عضلات سرتاسر بدن خود را به تناوب سفت وشل کنید که معمولا از پیشانی شروع میشود وتا پاها پیش میرود.باید بتوانید هنگام روبرو شدن با موقعیت کل بدن را آرمیده سازید.
2. شرطی سازی تقابلی: باید با این روش تنفس سریع را درمان کرد.در این روش باید عمدا سریع نفس بکشید وبعد آرام نفس بکشید،که این پاسخ با تنفس سریع مغایر است.بعد از این آموزش ،با اولین نشانه های تنفس سریع، تنفس اهسته را شروع کنید.با این راه امکان کنترل کردن ارادی تنفس سریع را پیدا میکنید.
3. مواجهه واقعی:خود را به تدریج با موقعیت های اضطراب آور مواجه سازید.

ویژگی اصلی فوبی اجتماعی ،ترس غیر منطقی وشدید از این است که رفتار فرد در موقعیت اجتماعی مورد تمسخر یا انتقاد دیگران قرار گیرد. افراد مبتلا به این اختلال میدانند که ترسشان غیر منطقی است،با این حال نمیتوانند جلوی نگرانی خود را بگیرند.افراد مبتلا به فوبی اجتماعی از موقعیت هایی چون سخنرانی در حضور دیگران،ترسهای متعددی دارند.آنها میترسند کاری انجام دهند یا چیزی بگویند که شرمنده شوند،نگرانند که نتوانند به سخنرانی ادامه دهند، مطلبی بی معنی بگویند.اگر کسی در رابطه با یک عملکرد اجتماعی دچار ترس شود،قابل درک است،ولی افراد مبتلا به فوبی اجتماعی در موقعیت هایی که بی ضرر هستند،مانند غذا خوردن در یک رستوران،احساس ترس میکنند.عمل ساده برداشتن چنگال یا بلعیدن غذا، از نظر افراد مبتلا به این اختلال مشکل غلبه ناپذیری است.
فوبی اجتماعی از یک نظر شبیه آگورافوبیا است وآن این است که ترس از شرمندگی اجتماعی به فرد اجازه نمی دهد خانه را ترک کند. با این حال تفاوت انها در این است که اضطرابی که فرد مبتلا به فوبی اجتماعی تجربه میکند،ویژه موقعیت های خاصی است،در حالی که آگورافوبیا فراگیرتر است.
افراد مبتلا به فوبی اجتماعی باید روش های تازه فکر کردن به تعاملشان با دیگران را پرورش دهند.همراه کردن فنونی چون بازسازی شناختی با مواجهه واقعی میتواند نتایج عالی به بار آورد