نکات کاربردی در تربیت فرزندان

پرورش کودک باید در مسیر استعدادهای کودک باشد. نکاتی که در این بین باید به آنها توجه کرد عبارت‎اند از:

1. از تنبیه، تحقیر، تهدید، سرزنش، و مقایسۀ کودک جداً خودداری شود. اگر بدون تنبیه، تهدید، سرزنش و مقایسه توانستید به فرزندتان سلام کردن یاد بدهید هنر کرده اید. وگرنه اگر در حضور شما فرزندتان مؤدب رفتار کند هیچ ارزشی ندارد.
2. مقایسۀ کودک به صورت درون فردی انجام شود. متأسفانه نظام آموزشی و جامعه به وفور مقایسه‎ های بین فردی انجام می دهند و این اشتباه در بین والدین و معلمان و ...نهادینه شده است. افراد با هم از نظر ویژگی های هوشی، شخصیتی، یادگیری و ...تفاوت های درون فردی و بین فردی با هم دارند و مقایسۀ آنها با همدیگر اشتباه است. هر کودک باید به اندازۀ تلاش و پیشرفت خود مقایسه شود.

3. بسیاری از رفتارهای کودکان (چه منفی و چه مثبت) جنبۀ واکنشی دارند. هر طور با فرزندانمان رفتار کنیم آنها هم با ما همانطور رفتار می کنند. البته بحث خلق و خو و ژنتیک وجود دارد اما اکثر رفتارهای فرزندان واکنشی است نسبت به سطح والدگری والدین. 
4. بسیاری از رفتارهای مناسب و نامناسب کودکان جنبۀ مشاهده ای دارند. آموزش مهارت ها و رفتارهای درست و پسندیده از نظر اجتماعی به شکل غیرمستقیم و در عمل اتفاق می افتند.

5. تسلیم لجبازی کودک نشوید ولی خودتان هم لجباز نباشید. باید بین انتظار غیرواقعی و انتظار واقع بینانه تفکیک قائل شد. در مورد انتظارهای غیرواقع بینانه هم در همۀ مکان ها و همۀ مواقع رفتار ما باید یکسان باشد. در مقابل رفتارهای قشقرق به پا کردن نباید کوتاه آمد. کودکان به راحتی می توانند متوجه نقطه ضعف های ما شوند و اگر ثبات رفتاری نداشته باشیم کودکان روی همان نقطه ضعف های ما مانور می دهند. در مقابل خواسته های غیرمنطقی کودکان نباید تسلیم شد. فقط چند بار تسلیم نشدن کافی است... کودک یاد خواهد گرفت.

6. همسویی انتظارات رفتاری. کودکان منفعت گرا (لذت گرا) هستند. از سوی دیگر بچه ها هنوز به تفکر انتزاعی نرسیده اند و نمی‎توانند درست را از نادرست تشخیص دهند. فقط خواهان کسب لذت هستند. حرفهای پدر و مادر حتماً باید هماهنگ باهم و یک کاسه باشد.  انتظارات پدر و مادر به دلایل مختلفی از جمله تفاوت در جنسیت، تجربه، تخصص، جهان بینی، سبک های تفکر و هیجان های متفاوت یک سو نیست و در زمانی که کودک حضور ندارد باید با هم صحبت کنند و به توافق برسند. اگر نتوانستند به توافق برسند باید از مشاور کمک بگیرند.
7. مشخص کردن دقیق انتظارات رفتاری از کودک.  دستورهای مبهم (خوب باش، به حرفهام گوش بده، و...) برای کودک قابل فهم نیست. تعریف عملیاتی از رفتار مورد انتظار (براساس شاخص های تحولی کودک، سن و ادراک کودک) باید به کودک بدهیم و زبان مشترکی برای انتقال مفاهیم داشته باشیم. والدین باید بین خود بچه و رفتار او تمایز قائل شوند و بگویند تو را همیشه دوست دارم و رفتارهایی که از تو انتظار دارم به صورت شفاف و عینی چه چیزهایی هستند.

8. کوچک ترین تغییر جزئی در رفتار کودک تشویق شود (ثانیه ها و دقایقی که کودک رفتار مثبت انجام می دهد را ببینید و تشویق کنید).

9. فرصت هایی برای کودک به وجود بیاورید تا موفقیت را تجربه کند.حتماً تکالیفی که امکان موفقیت فرزندمان باشد را باید پیدا کنیم تا به احساس خودارزشمندی کودک صدمه وارد نشود.

10. تجویزات رفتاری باید متناسب با سن کودک (سن ذهنی، سن تقویمی، سن تحولی و ...) باشد.

11. تجویزات رفتاری با فعل مثبت انجام شود نه با فعل منفی. به او نگویید چه کارهایی انجام ندهد، بلکه به او بگویید چه کارهایی را انجام دهد.مثلاً جای اینکه به کودک بگوییم در را محکم نبند بهتر است بگوییم:"در را آرام ببند" و اگر او این کار را کرد حتماً تشکر کنیم.

12. رفتارهای مثبت کودک دیده شود، توجه شود، و تقویت شود. وگرنه کودک با انجام رفتارهای منفی سعی می کند توجه شما را جلب کند مثل ناخن جویدن، ریختن غذا، محکم بستنِ در، فحش دادن و .... اما اگر رفتارهای مثبت را ببینیم جایی برای ظهور و بروز رفتارهای منفی نمی ماند.

13. مشخص کردن شرایط پیشایند و پسایند رفتار. عواملی که ممکن است باعث وقوع یک رفتار می شوند و قبل از رفتار دیده می شوند باعث شروع یک رفتار می شوند پیشایند رفتار هستند و شرایطی که بعد از وقوع یک رفتار دیده می شوند پیامد یا پسایند رفتار هستند. یک رفتار توسط پیشایندها و پسایندهایش کنترل می‎شود. اگر آنها را بشناسیم تا حدود زیادی می توانیم رفتار را کنترل کنیم.

14. پسایند رفتار منفی کودک در هر موقعیت زمانی و مکانی یکسان باشد. یعنی در مقابل رفتار منفی کودک واکنشی نشان دهیم که در همۀ شرایط مکانی و زمانی یکسان باشد. پیامد رفتار منفی کودک در همۀ شرایط اگر یکسان نباشد کودک از رفتار والدین سوء استفاده خواهد کرد.

15. مشخص کردن علائق کودک و تنظیم برنامۀ تقویت مناسب (نسبتی و فاصله ای). علاوه بر پیشایندها، و پیامدهای رفتار علائق کودک را هم باید لیست کنیم و از آنها به عنوان تقویت کودک استفاده کنیم.