اضطراب جدایی در کودکان دکتر علی اصغر سرائی روانشناس بالینی

اختلالات اضطرابی یکی از شایع ترین اختلالات عاطفی روانی کودکان و نوجوانان و رایج ترین نوع اختلالات وابسته به روان پزشکی کودکان می باشد؛ که جزء طبقه ی اختلال های درون گرا محسوب می شوند. اختلالات اضطراب کودکی می تواند به عملکرد تحصیلی وکارکرد اجتماعی ضعیف، تداوم مشکلات و افزایش خطر اختلالات وابسته به روانپزشکی منجر شود. یکی از این اختلالات شایع در دوران کودکی که اغلب به موقع تشخیص داده نمی شود، اختلال اضطراب جدایی است (پورطالب، 1395).

ویژگی ها و علائم اختلال اضطراب جدایی در کودکان عموما به صورت ترس و نگرانی مفرط هنگام جدا شدن از خانه با افراد دلبسته (معمولا والدین)، نگرانی نسبت به آسیب دیدن خود و یا افراد دلبسته، بروز رفتارهای اجتنابی در موقعیت های جدایی از افراد دلبسته یا منزل و گاهی بروز برخی مشکلات و شکایت های بدنسی مانند سرگیجه، سردرد، مشکلات گوارشی، تهوع و استفراغ خود را نشان میدهد.

برای تشخیص این اختلال باید ملاک های موردنظر در افراد زیر ۱۸ سال حداقل به مدت ۴ هفته و در بزرگسالان به مدت ۶ ماه تداوم داشته باشد و از نظر بالینی سبب ناراحتی و افت چشمگیر عملکرد اجتماعی، تحصیلی و شغلی در زندگی فرد شده باشد. همچنین باید حداقل ۳ مورد از ملاک هایی زیر در رفتار فرد مشاهده شوند:

۱. تجربه ناراحتی مفرد از جدایی یا انتظار جدایی از منزل یا افرادی که دلبستگی زیادی به آنها دارند.

2. نگرانی بسیار زیاد نسبت به سلامتی و مرگ افرادی که به آنها دلبستگی زیادی دارند به ویژه زمانی که از آنها دور هستند و نیاز شدیدی دارند که مدام با آنها در ارتباط باشند و از آنها خبر داشته باشند.

٣. این افراد نسبت به گم شدن ، ربوده شدن یا تصادف کردن خودشان که مانع دیدار مجدد آنها با افراد دلبسته شان می شود نیز نگرانی و دلهره دارند.

۴. افراد با اضطراب جدایی از تنها بیرون رفتن ترس دارند و تا حد ممکن این کار را نمی کنند.

۵. این افراد از تنها ماندن در خانه گاهی حتی از رفت و آمد به اتاق دیگر بدون همراهی افراد مورد دلبستگی امتناع می کنند. گاهی این کودکان مدام به والدین خود می چسبند یابی وقفه به دنبال آنها راه می روند.

۶. اکراه از تنها خوابیدن یا دور از والدین خوابیدن.

۷. مشکلات خواب مثلا در بزرگسالان به صورت کابوس مرگ اعضای خانواده دیده میشود. کودکان نیز اصرار دارند تا به خواب رفتنشان حتما کسی پیش آنها باشد و گاها نیمه شب نزد افراد مورد دلبستگی شان باز می گردند.

۸. علائم جسمی مثل سردرد، دردهای شکمی، تهوع و استفراغ نیز در هنگام جدایی از افراد مورد دلبستگی شایع است (پیرزادی، 1397).

سیر رشدی اختلال اضطراب جدایی ممکن است به گونه ای باشد که با فرایند تحول هیجانی اجتماعی طبیعی کودکان تداخل پیدا کند؛ هرچند گاها شباهتهایی نیز بین این دو جریان دیده می شود. کودکان به طور طبیعی از حدود ۶ ماهگی تا سال های پیش از ورود به مدرسه نسبت به دیدن افراد غریبه، تنها ماندن و رو به رو شدن با موقعیت های جدید به خصوص در نبود مراقبان اصلی شان، میزانی از ترس، نگرانی و استرس را نشان می دهند. آنها در این شرایط عموما نزدیکی جویی بیشتری را با مراقبان خود می خواهند و حتی نبود حدی از اضطراب جدایی در این سنین به نوعی نشانگر دلبستگی ناایمن و یا مشکلات دیگر در کودکان است (بندلو و همکاران، 2017؛ ترجمه رضائیان، 1397).

سبب شناسی اختلال اضطراب جدایی:

پژوهشهایی که سبب شناسی اختلال اضطراب جدایی را بررسی کرده اند به عوامل ژنتیک، عوامل محیطی و عوامل فرهنگی و خانوادگی در شکل گیری این اختلال تاکید دارند. نقش عوامل وراثتی و ژنتیکی در بروز اضطراب جدایی در یک نمونه از دوقلوهای ۶ ساله تا میزان ۷۳ درصد گزارش شده است و مشخص شده که نقش عوامل وراثتی در دختران برجسته تر است (پیرزادی، 1397).

مطرح ترین نظریه یادگیری در زمینه ترس ها و هراس ها نظریه راچمن است . راچمن برای فراگیری ترس سه گذرگاه اصلی در نظر میگیرد، شرطی شدن ، مواجه نیابتی و انتقال از طریق اطلاعات و آموزش . بنابراین، مطابق با این نظریه یادگیری در بروز ترسها و اضطرابها نقش مهمی دارد (پورطالب، 1395).

روش ها و راهکارهای پیشنهادی :

در درمان اختلال اضطراب جدایی کودکان و نوجوانان از راهبردهای درمانی گوناگونی استفاده می شود. نکته قابل توجه این است که هر چه راهبردهای درمانی سریع تر شروع شوند اثربخشی درمان ها نیز بیشتر است. گام نخست در این زمینه بافتن متخصص با تجربه در زمینه اختلالات کودک به ویزه درمان اختلالات اضطرابی است. سپس استفاده از راهبرد موثر و رویکرد مناسب درمانی اهمیت دارد. در درمان اختلال اضطراب جدایی می توان از درمان شناختی رفتاری ، خانواده درمانی و بازی درمانی استفاده کرد (بهرامی پور، 1392).

در جلسه مشاوره کودک، ابتدا درمانگر با کمک شما اطلاعاتی در مورد محیط خانه و مدرسه و همچنین مراحل رشدی کودک کسب کرده تا تشخیص دهد که کودک شما اختلال اضطراب جدایی دارد یا نه. سپس به شما کمک می‌کنند تا تدابیر لازم را برای روبه‌ رو شدن با اضطراب جدایی کودک را بیاموزید.

. روش‌های درمانی مختلف برای این اختلال شامل موارد زیر است:

1- درمان‌های متمرکز بر کودکان

بازی درمانی، گروه درمانی، درمان‌های شناختی-رفتاری و روان درمانی همگی درمان‌هایی هستند که می‌توانند برای درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان مورد استفاده قرار بگیرند. اصلی که در همه این درمان‌ها مشترک است، آن است که کودک افکار و احساسات و نگرانی‌های خود را بیان می‌کند و در کنار آن‌ها، مهارت‌های لازم برای برخورد مناسب با ترس‌های خود، بالا بردن اعتماد به نفس و نحوه کنار آمدن با نگرانی‌های خود را می‌آموزد (نیسی و همکاران، 1391).

2- درمان متمرکز بر والدین

در رویکرد درمانی متمرکز بر والدین سعی می‌شود در مرحله اول، والدین، مسائل و مشکلات روانشناختی احتمالی آن‌ها مورد هدف قرار بگیرد و سپس نوع ارتباط والدین با کودک خود و سبک فرزند پروری آن ها، مورد بررسی قرار می‌گیرد. والدین با کمک آموزش‌هایی که از جانب متخصصین می‌گیرند، می‌توانند در روند درمان مشارکت کنند و اختلال اضطرابی کودک را تعدیل ببخشند (نیسی و همکاران، 1391).

تدوین:دکتر علی اصغر سرائی روانشناس کودک و نوجوان