دکتر سلمان اسلامی متخصص اورولوژی

سنگ کلیه نتیجه انباشته شدن مواد معدنی محلول در لایه پوششی داخلی کلیه‌ها است. سنگ کلیه معمولاً از اگزالات کلسیم  تشکیل می‌شود، البته رسوبات ادراری از ترکیب‌های دیگری نیز به وجود می‌آید. سنگ کلیه گاهی کوچک است و بدون آن که بیمار متوجه شود از مجرای ادرار دفع می‌شود، البته دفع سنگ کلیه گاهی بسیار دردناک است. باقی ماندن سنگ کلیه در بدن عوارض متعددی را در پی دارد که از آن جمله می‌توان به انسداد حالب، یعنی مسدود شدن مجرای خروج ادرار از بدن، اشاره کرد.

سنگ کلیه معمولاً تا زمانی که سنگ وارد حالب نشده باشد، علامتی ندارد و پس از آن معمولاً با علائم زیر همراه است:

• درد شدید در ناحیه کشاله ران و یا پهلوها
• خون در ادرار
• استفراغ و حالت تهوع
• وجود گلبول سفید یا چرک و عفونت در ادرار
• کم‌فشاری ادرار
• احساس سوزش هنگام ادرار
• تکرر ادرار (از علائم سنگ مثانه نیز می باشد)
• تب و لرز (در صورت وجود عفونت)

با مشاهده هر یک از این علائم لازم است به متخصص اورولوژی مراجعه و برای درمان اقدام نمایید. شماره تماس کلینیک 09120262740 می‌باشد.

علت‌ها

کمبود آب در بدن علت اصلی سنگ کلیه است. سنگ کلیه عموماً در افرادی دیده می‌شود که به توصیه‌ی آشنای نوشیدن ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز عمل نمی‌کنند و آب کافی نمی‌نوشند. اگر در بدن آب کافی برای رقیق کردن اسید اوریک (یکی از ترکیب‌های ادرار) وجود نداشته باشد، خاصیت اسیدی ادرار بیشتر می‌شود. اسیدی بودن بیش از حد ادرار محیط را برای تشکیل سنگ کلیه مساعد می‌کند. عارضه‌هایی مانند بیماری کرون، عفونت مجرای ادرار، اسیدوز لوله‌های کلیوی، پرکاری پاراتیروئید (هیپرپاراتیروئیدیسم)، کلیه میان اسفنجی و بیماری دنت احتمال ایجاد سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.

افراد مستعد سنگ کلیه

سنگ کلیه در میان مردان شایع‌تر است. اکثر بیماران دچار سنگ کلیه در بازه سنی ۳۰ تا ۵۰ سال قرار دارند. سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه احتمال ایجاد سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. سابقه داشتن سنگ کلیه نیز احتمال ایجاد سنگ کلیه و سنگ‌ساز شدن کلیه در آینده را افزایش می‌دهد، البته اگر بیمار توصیه‌های پیشگیرانه را رعایت نکرده باشد.

بعضی داروها احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. دانشمندان متوجه شده‌اند که مصرف توپیرامات (توپوماکس)، دارویی که معمولاً برای درمان تشنج و سردردهای میگرنی تجویز می‌شود، نیز احتمال ایجاد سنگ کلیه را بالاتر می‌برد. به علاوه مصرف طولانی مدت ویتامین د و مکمل‌های کلسیم نیز غلظت کلیسم را بالا می‌برد و در نهایت به تشکیل سنگ کلیه می‌انجامد. از دیگر عوامل خطر سنگ گلیه می‌توان به رژیم غذایی یا پروتئین و سدیم بالا و کلسیم پایین، سبک زندگی بدون تحرک، چاقی، فشار خون بالا و عارضه‌هایی مانند بیماری التهابی روده، اسهال مزمن و عوارض جراحی بای‌پس معده اشاره کرد که بر نحوه جذب کلسیم در بدن اثر می‌گذارد.

تشخیص سنگ کلیه

آزمایش‌های متعددی به منظور بررسی وجود سنگ کلیه انجام می‌شود. پزشک درد کولیکی (درد کشاله ران) و کمر درد ناشی از سنگ کلیه را حین معاینه بالینی تشخیص می‌دهد، این موارد غالباً نشانه سنگ کلیه است. وجود خون و عفونت در ادرار با انجام آزمایش ادرار مشخص می‌شود. آزمایش خون به منظور تشخیص ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سنگ کلیه و تایید تشخیص اولیه کاربرد دارد.

سی تی اسکن شکم یکی از آزمایش‌های تشخیص سنگ کلیه است که وجود سنگ را در حالب، مثانه و کلیه‌ها، بزرگی و محل دقیق سنگ، انسداد و وضعیت‌ اندام‌های این ناحیه مانند آپاندیس، آئورت و پانکراس (لوزالمعده) را با قطعیت مشخص می‌کند. سونوگرافی نیز از قدرت تشخیصی بالایی برخوردار است و بسیاری از عوارض ناشی از سنگ کلیه را مشخص می‌کند. بانوان باردار باید به جای سی تی اسکن سونوگرافی انجام دهند تا در معرض تشعشع قرار نگیرند. رادیولوژی معمولی پس از تشخیص سنگ کلیه انجام می‌شود تا پیشروی سنگ در سیستم دفع ادرار ردیابی شود.

درمان سنگ کلیه

دارو

سودمندی بعضی داروها در کمک به دفع سنگ کلیه به اثبات رسیده است. متداول‌ترین دارویی که برای درمان سنگ کلیه تجویز می‌شود  تامسولوسین (فلوماکس) است که با شل کردن حالب دفع سنگ را آسان‌تر می‌کند. داروی مسکن و ضدتهوع نیز در مدت انتظار برای دفع سنگ کلیه تجویز می‌شود.

جراحی

گاهی اوقات لازم است که برای خارج کردن سنگ از حالب یا کلیه جراحی انجام شود.جراحی سنگ کلیه در شرایط زیر ضرورت  می‌یابد:

• چنانچه سنگ دفع نشود.
• اگر بیمار نتواند درد را تا زمان دفع تحمل کند.
• اگر سنگ عملکرد کلیه را مختل کرده باشد. اگر سنگ‌ها کوچک باشند و باعث درد یا عفونت نشوند، جراحی لازم نیست. با این حال برخی بیماران به دلیل ترس از دفع ناگهانی و واهمه از تحمل درد شدید ترجیح می‌دهند همین سنگ‌های کوچک را خارج کنند.

در ادامه جراحی‌های متداولی را که برای خارج کردن سنگ از کلیه یا حالب انجام می‌شود، توضیح می‌دهیم.

لیتوتریپسی (سنگ شکنی) شاک ویو (SWL)

سنگ‌شکنی شاک‌ویو (SWL) با هدف درمان سنگ کلیه و حالب انجام می‌شود. امواج شوکی  با توجه به تصاویر سونوگرافی یا رادیولوژی تعیین کننده محل سنگ به دقت بر سنگ متمرکز می‌شود. امواج شوکی چندین بار به سمت سنگ فرستاده می‌شود تا سنگ خرد شود. سنگریزه‌ها به راحتی ظرف چند هفته با ادرار از بدن خارج می‌شود. بیمار همان روز عمل مرخص می‌شود و می‌تواند فعالیت‌های معمول را پس از دو تا سه روز مجدداً شروع کند. احتمال دارد یک صافی در اختیار بیمار قرار داده شود تا بتواند سنگ‌های دفع شده را جمع کند. سنگ‌های جمع‌آوری شده برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

اورتروسکوپی (URS)

اورتروسکوپی با هدف درمان سنگ کلیه و حالب  انجام می‌شود. جراح تلسکوپ یا دوربین بسیار کوچکی موسوم به اورتروسکوپ را وارد مثانه می‌کند، در حالب بالا می‌برد و وارد کلیه می‌کند. اورتروسکوپ‌های سخت برای سنگ‌های بخش پایینی حالب و نزدیک به مثانه به کار برده می‌شود، حال آن که از اورتروسکوپ منعطف برای درمان سنگ‌های بخش بالایی حالب و کلیه استفاده می‌شود. متخصص اورولوژی می‌تواند با استفاده از اورتروسکوپ سنگ را بدون ایجاد برش ببیند. این عمل معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود تا بیمار کاملاً راحت باشد. متخصص پس از دیدن سنگ، سنگ‌های کوچکتر را با وسیله کوچک حلقه مانندی (بسکت) می‌گیرد و خارج می‌کند. اما اگر سنگ بزرگتر از آن باشد که بتوان آن را یک دفعه خارج کرد، متخصص ابتدا سنگ را با لیزر یا دیگر ابزارهای سنگ‌شکن به قطعات ریزتری می‌شکند.

بیمار همان روز عمل مرخص می‌شود و می‌تواند فعالیت‌های روزمره را پس از دو تا سه روز ازسربگیرد. اگر متخصص اورلوژی استنت تعبیه کرده باشد، استنت پس از ۴ تا ۱۰ روز خارج می‌شود. گاهی اوقات رشته‌ای در انتهای استنت گذاشته می‌شود تا خود بیمار بتواند استنت را دربیاورد. البته باید استنت را پس از تایید پزشک خارج کرد. اکر استنت مدتی طولانی در بدن باقی بماند، ایجاد عفونت می‌کند و کلیه را از کار می‌اندازد.

نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL)

سنگ‌شکنی از راه پوست (PCNL) بهترین  روش برای درمان سنگ کلیه بزرگ است که تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح ابتدا برشی به بزرگی نیم اینچ را در پشت یا پهلوی بیمار ایجاد می‌کند تا بتواند دستگاه نفروسکوپ (تلسکوپ) سخت را وارد بخش توخالی مرکزی کلیه و محل قرارگیری سنگ کند.

جراح ابزار سنگ‌شکن و مکش سنگریزه‌ها را از راه نفروسکوپ وارد بدن می‌کند. امکان مکش و خارج کردن سنگ‌ها PCNL را به بهترین روش درمان سنگ‌های بزرگ کلیه تبدیل کرده است. پس از PCNL معمولاً لوله‌ای در کلیه قرار داده می‌شود تا ادرار را از بدن خارج کند و در یک کیسه بریزد. به این ترتیب ادرار تخلیه و خونریزی متوقف می‌شود. این لوله شب عمل یا چند روز در بدن باقی می‌ماند. بیمار باید شب عمل را در بیمارستان بستری شود.