علائم و درمان بیماری صرع

صَرع یا اپی‌لپسی(به انگلیسی: epilepsy) (از زبان یونانی باستان ?πιλαμβ?νειν به معنی "تصرف کردن، تملک داشتن، یا پریشان کردن") عبارت است از مجموعه‌ای از اختلالات عصبی مزمن پزشکی|بلند مدت که با حمله صرعی مشخص می‌شود. این حملات ممکن است بسیار خفیف و تقریبا غیر قابل شناسایی بوده یا برعکس طولانی مدت و با لرزش شدید همراه باشد. در صرع حملات به طور مکرر روی می‌دهد و هیچ دلیل ثابت و مشخصی ندارد، در حالیکه حملاتی را که به دلایل خاص روی می‌دهد، نباید به عنوان حمله صرعی تلقی کرد.

در بیشتر موارد دلیل نامشخص است، اما صرع در برخی افراد به دلیل آسیب مغزی، سرطان مغز، و سوء مصرف دارو و الکل، و دلایل دیگر ایجاد می‌شود. حملات صرعی نتیجه فعالیت سلولی بیش از حد و غیرعادی عصب کورتیکال یا غشایی در مغز است. فرایند تشخیص معمولا شامل حذف تمام شرایطی است که ممکن است علائم مشابهی نظیر سنکوپ را ایجاد کند، و نیز بررسی اینکه آیا هیچ دلیل لحظه‌ای دیگری وجود داشته است یا خیر. صرع را می‌توان با گرفتن نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی نیز تایید کرد.

صرع را نمی‌توان درمان کرد، اما حملات را می‌توان با دارو تا حدود 70 درصد موارد کنترل کرد. در افرادی که حملات به دارو پاسخ نمی‌دهند،جراحی، تحریک عصبی یا تغییر در رژیم غذایی را می‌توان در نظر گرفت. تمامی سندرم‌های صرع مادام العمر نیستند و اکثر افراد تا جایی بهبود می‌یابند که دیگر نیازی به دارو ندارند.

حدود 1% درصد از جمعیت مردم جهان (65 میلیون نفر) صرع دارند، و تقریبا 80% موارد در کشورهای در حال توسعه روی می‌دهند. صرع در افراد مسن‌تر رایج‌تر است. در کشورهای توسعه یافته، شیوع موارد جدید بیشتر در نوزادان و سالمندان است؛ در کشورهای در حال توسعه این بیماری در کودکان بزرگتر و بزرگسالان جوان‌تر دیده می‌شود، که دلیل آن تفاوت در فراوانی دلایل اصلی است. حدود 5 تا 10% از تمامی افراد یک حمله بی دلیل تا سن 80 سالگی دارند، و احتمال وقوع حمله دوم نیز بین 40 و 50% است. در بسیاری از نقاط دنیا افراد مبتلا به صرع حق رانندگی مشروط داشته یا کلا حق رانندگی ندارند، اما بیشتر این افراد بعد از یک مدت بدون حمله می‌توانند رانندگی را مجددا آغاز کنند.

 

صرع با ریسک حملات متناوب بلند مدت شناخته می‌شود.. این حملات بسته به اینکه کدام بخش از مغز تحت تاثیر قرار گرفته و بسته به سن فرد، ممکن است به شیوه‌های مختلفی ظاهر شود.

 

---

رایج‌ترین نوع حملات (60% موارد) تشنج است. از آنها، دو سوم به صورت حمله صرعی موضعی ظاهر می‌شوند که بعداً به حمله عمومی تبدیل می‌شوند در حالی‌که یک سوم به صورت حمله عمومی ظاهر می‌شود. 40% حملات باقیمانده غیرتشنجی هستند. یک نمونه از این نوع حمله غایب که به صورت سطح پایین هوشیاری روی می‌دهد و معمولا 10 ثانیه طول می‌کشد.

حملات موضعی اغلب بعد از برخی تجربیات مشخص روی می‌دهد که با عنوان پیش درآمد شناخته می‌شوند. این تجربیات ممکن است شامل پدیده‌های حسی (بصری، شنیداری یا بویایی)، روانی، ارادی، یا جنبشی باشد. پرش ممکن است در یک گروه ماهیچه‌ای خاص شروع شده و به گروه‌های ماهیچه‌ای اطراف گسترش یابد که در این مورد با عنوان مارس جکسون شناخته می‌شود. حرکت غیرارادی نیز ممکن است روی دهد؛ که منظور از آن فعالیت‌های غیر ارادی و جنبش‌های اغلب ساده‌ای نظیر ملچ ملوچ لب‌ها یا فعالیت‌های پیچیده تری نظیر تلاش برای برداشتن چیزی است.

 

شش نوع مهم حمله عمومی وجود دارد: صرع همراه با تشنج و غش، تونیک، صرع تونیک، همراه با تشنج و غش، تنش ماهیچه‌ای، پریشانی، و حملات ضعیف. تمامی این حملات شامل از دست رفتن هوشیاری بوده و معمولا بدون هشدار روی می‌دهند. حملات کششی-ارتجاعی همراه با انقباض اندام‌ها و سپس کشیدگی آنها و قوس همزمان کمر است که 10 تا 30   ثانیه طول می‌کشد (فاز کششی). شاید در اثر انقباض ماهیچه‌های سینه صدای یک فریاد شنیده شود. سپس لرزش هماهنگ اندام‌ها روی می‌دهد (فاز ارتجاعی). حملات کششی انقباضات یکنواخت ماهیچه‌ها را موجب می‌شوند. فرد معمولا هنگامی که تنفسش قطع می‌شود، کبود می‌شود. در حملات ارتجاعی لرزش یکنواخت اندام روی می‌دهد. پس از اینکه لرزش متوقف شد، 10 تا 30 دقیقه طول می‌کشد تا فرد به حالت عادی برگردد. این دوره فاز پس از تشنج نام دارد.

از دست دادن کنترل روده یا مثانه شاید در طول حمله روی دهد. نوک یا گوشه‌های زبان ممکن است در طول حمله گاز گرفته شود. در حمله کششی-ارتجاعی گاز گرفتن لبه‌های زبان رایج تر است. گاز گرفتن زبان همچنین در حمله‌های غیر صرعی روان زاد نیز رایج است.

 

حملات ماهیچه‌ای شامل گرفتگی ماهیچه‌ها در برخی یا در همه نواحی است. حملات پریشانی می‌توانند نامحسوس بوده و فقط شامل گردش ملایم سر یا چشمک زدن چشم‌ها باشند. فرد نمی‌افتد و پس از پایان این دوره به حالت عادی باز می‌گردد. حملات ضعیف شامل از دست دادن فعالیت ماهیچه برای مدت بیش از یک ثانیه است. این مورد در هر دو طرف بدن روی می‌دهد.

حدود 6% از افرادی که صرع دارند حملاتی دارند که با رویدادهای خاصی تحریک می‌شوند و به حمله انعکاسی معروف هستند. افراد مبتلا به صرع انعکاسی حملاتی دارند که تنها با محرک‌های خاصی تحریک می‌شوند. محرک‌های معمول شامل درخشش چراغ و صداهای ناگهانی است. در انواع خاصی از صرع، حملات اغلب در طول خواب روی می‌دهند. و در دیگر انواع آن، حملات تنها در خواب روی می‌دهند.

 

---

پس از بخش فعال حمله، معمولا دوره‌ای از گیجی وجود دارد که با عنوان دوره پس از حمله شناخته می‌شود که پیش از بازگشت سطح هوشیاری عادی است. این دوره معمولا 3 تا 15 دقیقه طول می‌کشد اما شاید تا چهار ساعت هم طول بکشد. دیگر علائم رایج عبارت است از: احساس خستگی،سردرد، صحبت کردن به سختی، و رفتار غیر عادی. روان‌پریشی بعد از یک حمله معمولا رایج است، که در 6 تا 10% افراد روی می‌دهد. افراد اغلب به خاطر نمی‌آورند در این مدت زمان چه اتفاقی افتاده است. ضعف موضعی، که با نام فلج تاد شناخته می‌شود، نیز ممکن است در یک حمله موضعی روی دهد. وقتی این حمله روی می‌دهد، معمولا از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد، اما به ندرت یک یا دو روز طول ادامه دارد.

 

---

صرع می‌تواند اثرات مضری روی رفاه روانی-اجتماعی داشته باشد. این اثرات احتمالا شامل انزوای اجتماعی، بدنام شدن، یا ناتوانی است. این اثرات ممکن است منجر به عملکرد تحصیلی ضعیف‌تر و مشکلات شغلی وخیم‌تر شود. سختی‌های یادگیری در آنهایی که چنین شرایطی دارند رایج است، مخصوصا میان کودکان مبتلا به صرع. بدنامی صرع همچنین می‌تواند خانواده‌های افراد مبتلا به صرع را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

اختلالات خاصی در افراد مبتلا به صرع بیشتر روی می‌دهد، که تا حدودی به سندرم صرع موجود دارد. این اختلالات شامل عبارتند از: اختلال افسردگی اساسی، اختلال اضطراب و میگرن. اختلال کم‌توجهی - بیش‌فعالی کودکان مبتلا به صرع را سه تا پنج برابر بیشتر از کودکان عادی در جامعه عمومی تحت تاثیر قرار می‌دهد. ADHD و صرع پیامدهای قابل توجهی روی رشد رفتاری، یادگیری و اجتماعی کودک دارند. صرع همچنین در افراد مبتلا به درخودماندگی رایج تر است.

صرع معمولا بعد از تشنج اول با داروی شیمیایی روزانه درمان می‌شود، اما در افرادی که دارای رسیک بالا هستند، درمان دارویی می‌تواند بعد از تشنج اول آغاز شود. در برخی موارد ممکن است به یک رژیم غذایی خاص، استفاده از یک محرک عصبی، یا جراحی مغز و اعصاب نیاز باشد. به نظر متخصصان بیماری صرع درمان پذیر است و طول درمان صرع بستگی به نوع آن دارد که از دو تا پنج سال به طول می انجامد.

 

برپایه آمار اکنون 800 هزار نفر در ایران به صرع مبتلا هستند به همین دلیل توصیه می شود اگر بیماری را مشاهده کردید که دچار حمله صرع شده، اولین اقدام این است که خونسرد باشید و سپس وسایل خطرناک چون عینک، کلید و سایر وسایل تیز و شکننده را از بیمار دور کنید. چرخاندن بیمار دارای تشنج تونیک-کلونیک به پهلو و حالت احیا از رفتن مایعات به ریه‌ها جلوگیری می‌کند. قرار دادن انگشت‌ها، بایت بلاک یا زبان بند درون دهان توصیه نمی‌شود زیرا انجام این کارها ممکن است باعث استفراغ بیمار شود یا باعث شود بیمار ناخواسته فرد کمک دهنده را گاز بگیرد. باید برای جلوگیری از صدمه به خود اقداماتی انجام داد. به طور کلی به ثابت نگه داشتن ستون فقرات نیاز نیست. در صورتی که تشنج بیشتر از 5 دقیقه طول کشید یا در عرض یک ساعت بیش از دو تشنج بدون برگشت به حالت طبیعی رخ داد، این حالت به عنوان فوریت پزشکی در نظر گرفته می‌شود که به آن بحران صرعی می‌گویند. این حالت ممکن است نیازمند کمک پزشکی برای محافظت و باز نگه داشتن مجاری تنفسی باشد؛ ممکن است استفاده از راه هوایی ناروفارنکس برای این حالت مفید باشد.میدازولام درمان اولیه توصیه شده برای تشنج طولانی مدت در خانه است که در دهان قرار داده می‌شود.دیازپام نیز می‌تواند به صورت شیاف استفاده شود. در بیمارستان، اکثرا از لورازپام درون سیاهرگی استفاده می‌شود. اگر دو دوز از بنزودیازپین‌ها موثر نبود، درمان‌های دیگر نظیر فنی توئین توصیه می‌شود. صرع همراه با تشنج که به درمان اولیه پاسخ نداد به انتقال بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه و درمان با داروهای قوی تر نظیر تیوپنتال یا پروپوفول نیاز دارد.

 

---

ضد تشنج درمان اصلی صرع است و احتمالا برای همیشه باید استفاده شود. انتخاب ضد تشنج بر اساس نوع تشنج، سندروم صرع، درمان‌های استفاده شده دیگر، مشکلات سلامت دیگر و سن و سبک زندگی فرد می‌باشد. در مرحله اول یک درمان توصیه می‌شود؛ اگر این روش درمانی تاثیر نداشت، توصیه می‌شود درمان دیگری آغاز شود. دو روش درمانی در یک زمان تنها در صورتی که یک روش درمانی موثر نباشد توصیه می‌شود. در نیمی از موارد، عامل اول موثر واقع می‌شود، عامل دوم حدود 13 درصد کمک می‌کند وعامل سوم یا دو عامل در یک زمان ممکن است حدود 4 درصد بیشتر کمک کند. حدود 30 درصد افراد علی رغم مصرف ضد تشنج دارای تشنج هستند. تعدادی درمان برای تشنج وجود دارد. فنی توئین، کاربامازپین و والپروات سدیم برای درمان تشنج‌های فوکال و عمومی به طور یکسان موثر هستند. به نظر می‌رسد دارورسانی هدفمند کاربامازپین علاوه بر آزادسازی سریع کاربامازپین دارای اثرات جانبی کمتری باشد. در انگلیس، کاربامازپین یا لاموتریژین به عنوان درمان اولیه برای تشنج‌های فوکال توصیه می‌شوند؛ علاوه بر این‌ها، لوتیر استام و والپروئیک اسید به دلیل گرانی و اثرات جانبی آن‌ها در رده دوم قرار می‌گیرند. برای تشنج‌های عمومی، در مرحله اول والپروئیک اسید و در مرحله دوم لاموتریژین توصیه می‌شود. در افرادی که دچار تشنج‌های نهفته هستند، اتوسوکزوماید یا والپروئیک اسید توصیه می‌شود؛ والپروئیک اسید در تشنج میوکلونیک و تشنج‌های تونیک یا اتونیک موثر است. در صورتی که تشنج در یک روش درمانی خاص به طور کامل درمان شد، معمولا به کنترل مداوم سطوح درمان در خون نیاز نیست. ارزان ترین ضدتشنج فنوباربیتال نام دارد که هزینه آن 5 دلار در سال است. این دارو توصیه سازمان بهداشت جهانی برای کشورهای درحال توسعه است و به طور معمول در این کشورها استفاده می‌شود. در برخی از کشورها دسترسی به این دارو دشوار است زیرا این دارو در این کشورها به عنوان داروی کنترل شده در نظر گرفته می‌شود. در 10 تا 90 درصد افراد اثرات سوء این دارو گزارش شده است، و این موضوع به زمان، فرد یا سازمان گزارش گیرنده و تاریخ گزارش بستگی دارد. اکثر این اثرات سوء به میزان استفاده دارو بستگی دارد و شدید نیستند. به عنوان مثال تغییر در رفتار، خواب آلودگی یا ناهماهنگی در راه رفتن از اثرات سوء مصرف این دارو می‌باشند. بعضی از اثرات مانند جوش، عفونت کبد یا کم‌خونی آپلاستیک به میزان استفاده بستگی ندارد. تا 25 درصد افراد به دلیل این اثرات سوء از ادامه درمان با این دارو صرف نظر می‌کنند. بعضی از روش‌های درمانی در هنگام بارداری با بیماری مادرزادی در ارتباط است. والپرونیک اسید نگرانی اصلی است، به ویژه در طول سه‌ماهه اول بارداری. علی رغم این، درمان هنگامی که موثر باشد ادامه پیدا می‌کند، زیرا خطرات صرع درمان نشده بیشتر از خطرات روش‌های درمانی است. توقف تدریجی روش‌های درمانی در افرادی که برای دو تا چهار سال تشنج نداشته‌اند منطقی است، بازگشت تشنج در حدود یک سوم افراد مشاهده می‌شود که اغلب در طول شش ماه اول اتفاق می‌افتد. توقف در 70% کودکان و 60% افراد بالغ امکان‌پذیر است.

 

جراحی صرع می‌تواند گزینه‌ای باشد برای کسانی‌که به‌رغم انجام سایر درمان‌ها کماکان دچار حملات صرعی موضعی می‌شوند. این درمان‌ها حداقل شامل یک یا دو نوع درمان دارویی است. هدف جراحی کنترل کامل حمله‌ها است و این هدف ممکن است در 60-70% موارد دست‌یافتنی باشد. شیوه‌های رایج عبارتند از: جدا کردن اسبک مغز از طریق برش یک لوب گیجگاهی پیشین، خارج کردن تومورها، و برداشتن بخش‌هایی از نوقشر. برخی شیوه‌ها مانند کولوستومی بافت پنبه‌ای بیشتر به منظور کم کردن تعداد حمله‌ها استفاده می‌شوند تا درمان بیماری. در بسیاری از موارد می‌توان پس از جراحی، استعمال دارو را به تدریج متوقف کرد. تحریک عصبی می‌تواند گزینه دیگری باشد برای کسانی‌که تمایل به جراحی ندارند. سه نوع آن برای کسانی‌که به درمان دارویی واکنش نشان نداده‌اند، تأثیراتی داشته است: تحریک عصب واگوس، تحریک تالاموس پیشین و تحریک واکنشی حلقه بسته.

 

به نظر می‌رسد یک رژیم کتون‌زا (پر چربی، کم کربوهیدرات، پروتئین مناسب) تعداد حمله‌ها را در کودکان حدود 30-40% کاهش می‌دهد. حدود 10% چندسال به این رژیم ادامه می‌دهند، 30% یبوست داشتند، و همچنین عوارض مضر دیگری هم مشاهده شده است. رژیم‌های کمتر سختگیرانه را آسان‌تر می‌توان تحمل کرد و ممکن است مؤثر هم باشند. مشخص نیست چرا این رژیم مؤثر است.. ورزش کردن برای احتمال تأثیر در پیشگیری از حمله‌ها توصیه شده است و داده‌هایی هم در تأیید این ادعا وجود دارد. پرهیزدرمانی شامل کمینه کردن یا از بین بردن محرک‌ها است. مثلاً کسانی‌که به نور حساس هستند، استفاده از تلویزیون‌های کوچک، پرهیز از بازی‌های رایانه‌ای یا استفاده از عینک‌های تیره ممکن است مؤثر باشد. برخی ادعا می‌کنند که سگ واکنش‌دهنده به حمله، گونه‌ای از سگ کمکی، می‌توانند حمله‌ها را پیش‌بینی کنند. البته شواهد در این زمینه ضعیف است.بازخورد زیستی مبتنی بر کنشگر برمبنای امواج EEG به برخی که به درمان دارویی واکنش نشان نمی‌دهند کمک می‌کند. البته نباید روش‌های روان‌شناسانه را جایگزین درمان‌های دارویی کرد.

 

برای درمان‌های فرعی شامل طب سوزنی، مداخله‌های روان‌شناسی،ویتامین، و یوگا هیچ شاهد معتبری وجود ندارد که کاربرد آن‌ها را برای صرع تأیید کند. هیچ مدرکی برای استفاده از ماری‌جوانا وجود ندارد. شواهد کافی برای ملاتونین نیز موجود نیست.